Lex Aquilia

Reading: Zimmermann, 953-1013; Borkowski, 325-337; 조규창, 833-856


1. lex Aquilia

  • D.9.2.1pr 아퀼리아 법은 부당한 가해행위를 다룬 12 표법 또는 기타 종래의 모든 법을 대체하였으므로 이제 이러한 법들을 언급할 필요는 없다. Lex aquilia omnibus legibus, quae ante se de damno iniuria locutae sunt, derogavit, sive duodecim tabulis, sive alia quae fuit: quas leges nunc referre non est necesse.
  • 호민관 Aquilius의 제안으로 287BC 경에 (209-195BC 사이에?) 평민회에서 제정 (Plebiscitum) – Theophilus의 설명
  • tariff 체계에서 실손해를 반영한 벌금 체계로…

2. 규정 내용

  • 제1장 D.9.2.2pr 타인의 남자노예나 여자노예 또는 네발 달린 가축을 위법하게(iniuria) 살해한 자는 그 물건의 그해 동안의 최고가격에 해당하는 금원을 소유자에게 배상하여야 한다. Lege aquilia capite primo cavetur: ” ut qui servum servamve alienum alienamve quadrupedem vel pecudem iniuria occiderit, quanti id in eo anno plurimi fuit, tantum aes dare domino damnas esto”:
  • 제2장 Gai.3.215 제2장은 채권자로 추가된 자(adstipulator)가 채권자를 해하고자 채무를 면제한 경우 그에 상응하는 배상책임을 지도록 규정하고 있다. Capite secundo aduersus adstipulatorem, qui pecuniam in fraudem stipulatoris acceptam fecerit, quanti ea res est, tanti actio constituitur.
  • 제3장 D.9.2.27.5 노예 또는 가축 살해를 제외한 나머지 경우에 있어서 타인의 물건을 위법하게 불태우거나, 부수거나 망가뜨려 손해를 가한 자는 사태 발생으로부터 30일이 되는 시점에서의 그것의 액수를 소유자에게 배상하여야 한다. Tertio autem capite ait eadem lex aquilia: ” ceterarum rerum praeter hominem et pecudem occisos si quis alteri damnum faxit, quod usserit fregerit ruperit iniuria, quanti ea res erit in diebus triginta proximis, tantum aes domino dare damnas esto”.
  • 책임을 부인하는 가해자가 패소하면, 2배액 배상

3. 해석 문제

  • 제1장 “quanti id in eo anno plurimi fuit”
    • D.9.2.21.1 일년은 살해 시점에서 역산한다. 치명적으로 맞은 자가 오랜 시간이 흐른 후 사망하는 경우 일년의 계산에 관하여 율리아누스는 가격당한 때로부터 역산한다고 하나 켈수스는 이에 반대한다[사망시점부터 역산]. Annus autem retrorsus computatur, ex quo quis occisus est: quod si mortifere fuerit vulneratus et postea post longum intervallum mortuus sit, inde annum numerabimus secundum iulianum, ex quo vulneratus est, licet celsus contra scribit.
    • 초과 ‘배상’의 가능성: D.9.2.23.3 아주 비싼 노예화가의 엄지 손가락이 절단되고, 1년이 채 안되어 그가 살해된 경우에 아퀼리아 법에 따른 소송이 가능하고 이때 노예는 손가락이 절단되기 전의 가격으로 계산된다. et ideo et si pretioso pictori pollex fuerit praecisus et intra annum, quo praecideretur, fuerit occisus, posse eum aquilia agere pretioque eo aestimandum, quanti fuit priusquam artem cum pollice amisisset.
    • 배상액 계산 D.9.2.21.2 육신(corpus)만을 기준으로 살해 시점의 가격을 산정할 것인가, 그것이 사망하지 않음으로 우리가 누릴 것이 모두 산정되어야 하는 가? 그것이 사망하지 않음으로 우리가 누리는 이해를 기준으로 평가하는 방법이 사용된다. Sed utrum corpus eius solum aestimamus, quanti fuerit cum occideretur, an potius quanti interfuit nostra non esse occisum? et hoc iure utimur, ut eius quod interest fiat aestimatio.
    • D.9.2.23pr 따라서 네라티우스는 상속인으로 지정된 노예가 살해되면 상속 재산도 배상액 산정에 고려되어야 한다고 한다. Inde neratius scribit, si servus heres institutus occisus sit, etiam hereditatis aestimationem venire.
  • 제3장 “quanti ea res erit in diebus triginta proximis”
    • erit 이 아니라, fuerit/fuit 으로 읽는 견해 – (이 장에서는 그 한해 동안이 아니라, 사건발생으로부터 근접한 30일 내의 기간 중 이 사건 가액이 도달하였던 액수가 배상되어야 한다. 그리고 ‘최고액’이라는 언급이 규정에 없는 관계로 심판인이 해당 30일 기간 중 해당 건의 최고액을 산정하거나 그로부터 감소된 액을 배상액으로 정해도 된다고 생각하는 논자들도 있다. 그러나 사비누스는 이 규정에 ‘최고액’이라는 표현이 추가된 것으로 보아야 한다는 입장을 취한다. 제1장에 이미 같은 표현[‘최고액’이라는 표현]이 사용되었으니 그것으로 족하다고 입법자들이 생각했을 것이라는 이유에서다. Gai 3.218 Hoc tamen capite non quanti in eo anno, sed quanti in diebus XXX proxumis ea res fuerit, damnatur is, qui damnum dederit. ac ne ‘plurimi’ quidem uerbum adicitur; et ideo quidam putauerunt liberum esse iudici ad id tempus ex diebus XXX aestimationem redigere, quo plurimi res fuit, uel ad id, quo minoris fuit. sed Sabino placuit proinde habendum ac si etiam hac parte ‘plurimi’ uerbum adiectum esset; nam legis latorem contentum fuisse, quod prima parte eo uerbo usus esset.)
    • D.9.2.29.8 “30일 되는 날에 있어서의 액수”라는 귀절에서 최고액이란 언급은 없으나 그렇게 이해되어야 한다. Haec verba: ” quanti in triginta diebus proximis fuit”, etsi non habent ” plurimi”, sic tamen esse accipienda constat. (울피아누스)
    • “ea res” – 이것/이 물건/이 件
    • 사건 발행 ‘후’ 30일 이라는 손해가액 산정 기준 시점도, 재판 시점을 기준으로 보면 ‘과거’의 어느 한 시점일 수 밖에 없으므로 과거형 동사fuit(was)/fuerit(would be)가 사용됨?

4. 손해배상/징벌적 성격

  • D.9.2.23.8 이 소송은 상속인 기타 승계인 이 제기할 수 있다. 그러나 징벌적 소송이므로 상속인 기타 승계인을 상대로 이 소송을 제기할 수는 없으나 상속인이 이득을 본 한도에서는 예외로 제기 가능하다. Hanc actionem et heredi ceterisque successoribus dari constat: sed in heredem vel ceteros haec actio non dabitur, cum sit poenalis, nisi forte ex damno locupletior heres factus sit.
  • D.9.2.11.2 여러 사람이 노예를 가격하여 살해한 경우 모두가 노예살해에 대한 책임을 지는지 살펴보자. 누구의 가격에 의하여 사망하였는지가 분명하면 그 자만이 노예살해에 대한 배상책임을 지지만, 분명하지 않은 경우 율리아누스는 모두가 배상책임을 진다고 한다. 어느 한 사람을 상대로 소송이 제기되어도 다른 이는 면책되지 아니한다. 아퀼리아 법에 따른 배상은 징벌적이므로 어느 한 사람이 변제하여도 다른 사람이 면제되는 것은 아니다. Sed si plures servum percusserint, utrum omnes quasi occiderint teneantur, videamus. et si quidem apparet cuius ictu perierit, ille quasi occiderit tenetur: quod si non apparet, omnes quasi occiderint teneri iulianus ait, et si cum uno agatur, ceteri non liberantur: nam ex lege aquilia quod alius praestitit, alium non relevat, cum sit poena.
  • 가해자가 부인한 끝에 패소하면 2배액 배상 / plurimi 배상

5. occidere

  • D.9.2.7.6 켈수스는 살해와 사망초래의 구분은 중요하다고 한다. 사망을 초래한데 불과한 자는 아퀼리아법에 따라서가 아니라 재량소송에 따라 책임을 져야 한다. 독약을 치료약인 것처럼 제공한 자는 미친자에게 칼을 내민 것처럼 사망을 초래하였을 뿐이므로 아퀼리아법이 아니라 재량소송으로 책임을 져야 한다. Celsus autem multum interesse dicit, occiderit an mortis causam praestiterit, ut qui mortis causam praestitit, non aquilia, sed in factum actione teneatur. unde adfert eum qui venenum pro medicamento dedit et ait causam mortis praestitisse, quemadmodum eum qui furenti gladium porrexit: nam nec hunc lege aquilia teneri, sed in factum.
  • D.9.2.7.1 살해는 칼, 막대기 또는 다른 무기나 손(예컨데, 목을 졸라 죽인 경우) 또는 발로 차거나 머리로 받거나 이와 유사한 방법이 동원되는 것을 뜻하는 것으로 이해하여야 한다. Occisum autem accipere debemus, sive gladio sive etiam fuste vel alio telo vel manibus (si forte strangulavit eum) vel calce petiit vel capite vel qualiter qualiter.
  • Gai 3.219 자신의 몸을 사용하여 손해를 가한 경우 … si quis corpore suo damnum dederit